Bilinçdışı nerededir? Bir buz dağının en diplerinde mi? Kişiye en yakın, en ''içe dair'' olanın, yani bilinçdışının aynı zamanda en dışarıda da olması mümkün müdür? Lacan iki boyutlu düşünceden üç boyutlu düşünceye nasıl geçer? “Extimité” terimi ne anlatır?
“Mobius şeridi bize iki yüzeye sahip olduğuna inanılanın aslında tek bir yüzeyde olduğunu, içle dış arasında bir fark olmadığını gösterir.”*
Bilinçdışı denildiğinde akla hemen suyun yüzeyine çıkan küçük bir kısmı ve derinlerde kalan büyük kısmı olan bir buz dağı görseli gelir. Buz dağının görünen kısmı bilinç, hemen altında bulunan kısmı ise ön bilinç olarak tanımlanırken, suyun altındaki en büyük parçası bilinçdışı olarak kabul edilir. Freud, bu benzetmeyi kullanmasa da, bu imge çoğunlukla bilinçdışının karanlık, ulaşılamaz bir alanda olduğu algısını pekiştirir. Ancak, bu doğru bir yaklaşım mıdır?
Lacanyen Psikanaliz ve Mobius Şeridi
Lacanyen psikanalizde bu görsel yerine mobius şeridi kullanılır. Lacan, psikanalizde zıtlıklar üzerine kurulu kavramları üç boyutlu bir açıdan ele almayı amaçlar ve bu noktada topolojik figürler kullanır. Zıtlıklar üzerine kurulu kavramlardan bazıları, iç ve dış, bilinç ve bilinçdışı, gösteren ve gösterilen olur. Mobius şeridi, topolojik figürlerden en basit yapıya sahip olanıdır. Şerit, uzun bir dikdörtgen kağıdın bir yüzeyinde ilerlerken diğer yüzeye geçiş yapılabilen bir yapıdadır. Yani, içe dair olandan yeterince ilerlendiğinde dışsal olana ulaşılır, ve bu durumun tam tersi de geçerlidir.
Mobius şeridi sayesinde iç ve dış arasındaki ilişki ters yüz edilir ve birbirini devam ettiren, birbirine bağlı iki zıtlık olarak ele alınır. İki durum arasındaki fark sadece şeritte ilerlemeye dair olan zaman üzerinden düşünülebilir. Böylelikle vurgu yapılan nokta kavramlar arasındaki zıtlık değil, onlar arasındaki süreğenlik olmuş olur. Bu anlamda iki boyutlu, öklidyen düşüncenin ötesine geçilir.
Extimité Kavramı
Lacan’ın psikanalizine kazandırdığı "extimité" terimi, dışsal olanla içsel olan arasındaki yakınlık ilişkisini anlatır. Extimité, "ex" (dış) ve "intimité" (yakınlık) kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Lacan'a göre bilinçdışı, düşünülenin aksine en derinde olana dair bir oluşum değildir. En derinde olan, yani bilinçdışı, ve en dış, yani bilinç, bir mobius şeridinin üzerindeki birbirine bağlı birer zıtlıktır.
Bilinçdışının yeri karanlıklarda, derinliklerde değil, en yüzeyde, konuşmada, ya da diğer bazı eylemlerdedir. Kişi, bilinçli tarafından konuşurken bir sürç
mede, veya sakar bir eylemde mobius şeridinin büküldüğü noktaya ulaşır, içsel ve dışsal olan birbirine dönüşür.
*Lacan’ın 1961 - 1962 yıllarında verdiği identifikasyon konulu seminerinden alıntı yapılmıştır. Orjinali:
“Le ruban de Möbius nous montre que ce que nous croyons être deux faces n’en sont qu’une seule, et qu’il n’y a pas de distinction entre l’intérieur et l’extérieur.”
Su Polat,
Ekim, 2024
Alanınızda fazla bilgi sahibi yahut uzman olmayan sıradan bir psikoloji okuruyum. Hele ki Lacan’la ilgili bir yazı olduğunda yine anlamayacağım diyerek okumaya başlarım ve bir yerde bırakırım. Sayenizde açıklayıcı ve anlaşılır bir yazıda buldum kendimi.Ve takibinizdeyim.Teşekkür etmek istedim.